همه نقدهای «روستای نصف‌جهان»

۱۴۰۳-۰۴-۲۷\۱۵:۳۹:۳۴

نقدهای یادداشت «روستای نصف‌جهان» را به ترتیبی که به دستم رسیده است منتشر می‌کنم. تنها نقدهای عقلانی و اخلاقی منتشر می‌شوند و نقدهایی که حاوی اهانت و بیان احساسی و هیجانی است را با انتشار، تکثیر نمی‌کنیم.

امید که انتشار نقدها بتواند به گفت‌وگو پیرامون فرهنگ رفتاری و الگوهای فکری مردم اصفهان دامن بزند. امیدم آن است که مساله از محافل سیاسی یا علمی فراتر برود و به گفت‌وگوهای دوستانه و خانوادگی نیز بکشد. نقد مردم اصفهان بهتر است توسط خود مردم اصفهان صورت گیرد تا توسط دیگران.

و البته امیدوارم این گفت‌وگوها باعث شود تا دانشجویان و پژوهشگران جوان حوزه اجتماعی انگیزه پیدا کنند تا بر روی این موضوع تحقیقات گسترده‌تر و عمیق‌تری انجام دهند. بی‌گمان بیشترین خدمت به اصفهان، آسیب‌شناسی فرهنگی اصفهان است.

محسن رنانی / ۲۶ تیر ۱۴۰۳

یادداشت «روستای نصف‌جهان» را در این پیوند بخوانید.

فهرست نقدها

نقد بیستم: شهریت و تفاوت

✍️ زحل (یک هم‌شهری بهایی)

جناب دکتر رنانی گرامی، من همان همشهری دگراندیش بهائی هستم که برای نخستین بار با نام زحل در پاسخ به دعوت شما در نقد مقاله «صبر شادمانه» مطلبی را برایتان نوشتم و شما نیز صادقانه آن را منتشر ساختید. از این بابت از شما سپاسگزارم. اکنون نیز بر آن شدم تا به دعوت شما برای نقد مقاله «روستای نصف جهان» مطلب مختصری بنویسم و به گوشه‌ای از تاریخ تقریباً معاصر و ناآشنای شهرمان اصفهان اشاره کنم، گوشه‌ای افتخارآمیز که تا کنون در هیچ شهری از وطنمان دیده نشده است.
در ابتدا این نکته را عرض کنم که بیش از یک سال است که با برخی از دوستان درباره معنا و مفهوم عدالت اجتماعی در حال مطالعه و کاوش هستیم. در این تلاش جمعی کوشیده‌ایم که درکی جدید و روزآمد از سویه‌های آشکار و پنهان این مفهوم بیابیم و برای کامل‌تر شدن فهممان، با برخی از کنشگران و اندیشمندان علاقمند که در آرزوی بهبودی اوضاع کشور عزیزمان ایران هستند نیز درباره این مفهوم اساسی گفتگو و هم‌اندیشی نموده و از ایشان بیشتر بیاموزیم. وقتی مقاله و مطالب شما را درباره کیفیت حیات اجتماعی شهرمان اصفهان خواندم، آن را با تلاش‌هایی که در زمینه کاوش درباره عدالت اجتماعی انجام داده‌ایم همسو یافتم و بدین دلیل این متن مختصر را در پاسخ به دعوت شما برایتان نوشتم. به این امیدم که آنچه در اینجا گفته می‌شود آشکار سازد که اصفهانِ نصف‌جهان، در گذشته‌ای نه چندان دور، چه ویژگی برجسته‌ای از حیات شهری را از خود نشان داده است، چیزی که به جرأت می‌توان گفت در هیچ کدام از دیگر شهرهای ایران دیده نگشت و از این جهت، اصفهان را به عنوان یک شهر، متمایز از همه گردانید. اگر چه درخشندگی این ویژگی خیلی زود کم‌فروغ گردید، اما حتی آگاهی از آن، احساسی از افتخار نسبت به شهرمان اصفهان به ما می‌بخشد و امید به احیای دوباره چنین عنصر فرهنگی را در دل و جانمان برمی‌افروزد.
وقتی تلاش می‌کنیم از منظری جامعه‌شناسانه به شهر فکر کنیم، یکی از مفاهیم مهم که به ذهن می‌آید مفهوم «حق‌به‌شهر» است که توسط اندیشمند معروف هانری لوفور در اواخر قرن بیستم ابداع گردید. این مفهوم در حقیقت به مفهوم مهم‌تر عدالت اجتماعی مرتبط می‌گردد و اینکه تا چه اندازه زندگی در شهر، برای شهروندان، آرمان عدالت اجتماعی را به ارمغان می‌آورد. بررسی مفهوم حق‌به‌شهر نیازمند تفحّصی مستقل است، اما بسیاری از نکات که در مقاله شما به آن اشاره گشته، از دید من، در ظل این مفهوم جای می‌گیرد و می‌تواند از منظری جامعه‌شناختی و ساختارمند مورد مطالعه دقیق‌تر قرار گیرد. یکی از عناصر مهم در ساختار مفهومی حق‌به‌شهر عنصر «تفاوت» است. این از جمله عناصری است که تمیزدهنده شهر از روستا می‌باشد. وجود تفاوت در شهر به این معنی است که فضای شهری بر خلاف روستا، از حضور هم‌‌زمان دنیاها و و نظام‌های ارزشی متفاوت بهره می‌برد و از آن استقبال می‌کند و آن را برای بالندگی شهر ضروری می‌داند. شهر جایی‌ست که امکان وجود «دیگری» را فراهم می‌سازد و تنوع و کثرت را در ظاهر و باطن افراد می‌پذیرد و ارج می‌نهد. وجود رواداری و هماهنگی در عین تنوع و کثرت، از جمله عناصر هویت‌بخش شهر و متمایزکننده آن از روستا است و حقی است بنیادین که فرصت مشارکت را برای تمامی شهروندان از هر قوم و باور در همکاری برای پیشبرد فرایند مدنیت و توسعه فراهم می‌سازد. و نیک واضح است که مشارکت هر چه بیشتر و حداکثری تمامی اقشار شهروندان در بهسازی شهر، از جمله ضروریات و مستلزمات عدالت اجتماعی است. کاوش و بررسی بیشتر این مطالب از حوصله این متن خارج است و انشاءالله اگر فرصتی دست دهد، بنده بسیار مشتاق گفتگو و یادگیری از اساتید بزرگوار از جمله جنابعالی در این زمینه هستم.
آنچه می‌خواهم بگویم مربوط به رویدادی است که در زمان جنبش بابی در شهرمان اصفهان رخ داد. مطلبی که به اختصار در ادامه بیان می‌کنم تفصیلش در برخی کتب تاریخی موجود است و دوستان علاقمند می‌توانند صحت آن را با مطالعه بیشتر جویا شوند. مراد من در اینجا اشاره به آن ویژگی فرهنگی است که در آن هنگام در اصفهانمان دیده گشت و حق «تفاوت» را در حد اعلای خود برای مدتی از زمان نمایان ساخت و جلوه‌ای منحصربه‌فرد به حیات شهری این شهر بخشید، جلوه‌ای که اگر چه دیری نپایید و زود فروغش خاموش شد، اما همچون سرمایه اجتماعی ارزشمندی در تاریخچه فرهنگی این دیار باقی خواهد ماند.
وقتی که سیّد باب مدعای خود را آشکار ساخت، اول در زادگاهش شیراز و سپس در همه شهرهایی که از آن پس در آن قدم نهاد، مرجعیت قدرتمند دینی و سیاسی، هر دو به اتفاق هم، در مقابلش به‌‌پا خاست و راه هرگونه گفتگو را به محکمی بست و تکفیر و در بندش نمود. می‌توان گفت که از این منظر تمامی شهرهایی که او در آن وارد گشت، حق «تفاوت» را از او، و به ظن قوی، از بسیاری از دیگر شهروندان سلب کرده بود. به توصیف اندیشه‌پسند شما، به ظاهر شهر بودند و به باطن روستا. اما اصفهان و بزرگانش رفتاری بس متفاوت نشان دادند، رفتاری که نشان از بلوغ فرهنگی مرجعیت سیاسی وقت، منوچهرخان معتمدالدوله، و مرجعیت دینی وقت، امام جمعه، سلطان العلماء، میر سید محمد بود. به واسطه این دو شخص، اصفهان سیّد باب را به عنوان یک «دیگری» تکفیر و در بند نکرد، بلکه او را در خود پذیرفت و با او به گفتگو و مباحثه پرداخت. اصفهان که پایتخت تمدن اسلامی بود، شرافت شهریت خود را نشان داد و الگویی برای رواداری و دیگری‌پذیری برای سایر شهرهای این سرزمین ارائه داد. سیّد باب سه ماه در اصفهان در بیت امام جمعه و حاکم شهر منزل گزید و در این دوران مباحثات و گفتگوهای فراوانی با علما و اندیشمندان این شهر داشت، تا جایی که یکی از آثار قلمی معروفش به نام «رساله اثبات نبوّت خاصّه» که تجلیلی مستدل از جامعیّت و علویّت شأن رسالت ویژه حضرت رسول اکرم (ص) است در حین این گفتگوها و مباحثات نوشته گشت. از منظر تحلیل اجتماعی و نه دینی، شهر اصفهان عنصر ارزشمندِ عدالت‌گسترِ «تفاوت» را، به نوعی خاص و برای مدت زمان کوتاهی، اما با فروغی بی‌نظیر، نمایان نمود، چیزی که در هیچ شهر دیگری دیده نگشت. این به حقیقت مایه افتخار برای فرهنگ غنی اصفهان است. شاید سیّد باب که در نوشته‌هایش از اصفهان با عبارت «ارض صاد» یاد می‌کرد همین فرهنگ رواداری این شهر را دید و دلش را خشنود ساخت و در نظرش ارزشی بسیار والا داشت، آن‌چنان که در کلامی که به او منسوب است گفته است: «اَن یا ارض الصّاد قَد مَن تَوَجَّهَ الیکِ فَقَد تَوَجَّهَ الی الفردوس الاَعلی» (ای اصفهان، به درستی، هر آن کس که به تو روی آورد، پس همانا به والاترین بهشت روی آورده است.)
اگر چه از منظر حق‌به‌شهر، اصفهان عزیز امروز بیشتر چون یک روستا می‌ماند و مشعل عدالت اجتماعی در پهنه این شهر کم‌فروغ است، اما تردیدی ندارم که همچون منوچهرخان و میر سید محمد، اکنون نیز کم نیستند انسان‌های وارسته‌ای که در این شهر زندگی می‌کنند و دل در گروه اعتلای حقیقی آن دارند. به باور من، تقویت حق «تفاوت» و عنصر دیگری‌پذیری، راه را برای مشارکت هر چه بیشتر این نفوس مشتاق در جهت بهسازی این شهر باز می‌کند، و نفس مشارکت هر چه بیشتر شهروندان از هر قوم و باور، ضمانتی است برای توسعه عدالت اجتماعی در این شهر و کسب مقام شامخ شهریتش در میان دیگر اقران در سرزمین ایران.

نقد نوزدهم: دزدسالاریِ ویرانستان

✍️ سهراب بزرگزاده

استاد فرهیخته! مطلب روستای نصف جهان را به چشم سر دیده و به گوش جان شنیدم . انصافا که بسیار تمیز و بی غلط بود اما نگارش شده بود با لطف و ملاحظات فراوان . من نیز سالها پیش مطلبی نوشتم به نام ویرانستان (اینجا سرزمین ویران است نه ایران!)؛ لیکن نه آن زمان کسی گوش شنوا داشت که مطلب را منتشر کنم و نه حتی در این زمان . در مطلب «روستای نصف‌جهان» به وضوح دیدم که فرموده اید هنوز اصفهان همان روستای دوران صفوی قدیم باقی مانده و کلان شهر نشده و دلایل بسیار آروده اید که چرا و چنین و چنان! اما فراموش کرده اید که ما نه در روستای نصف جهان بلکه در ویرانستان (همان ایران خودمان ) زندگی می‌کنیم . نه تنها اصفهان که حتی همان تهران و تبریز و شیراز و مشهد و دیگران هم ویرانه هایی پر هرج و مرج بیش نیستند که ساکنین شان گمان شهر نشینی دارند؛ و گواه این مطلب نوع کنشگری اهالی آن ویرانی هاست در خصوص حفظ آثار باستانی‌شان و دریاچه‌های خشک شده‌شان و تالاب ها و جنگل‌های در آتش سوخته و کوه زباله‌ها و فرهنگ شهرنشینی‌شان.

جان برادر استاد رنانی، نه در اصفهان که به نظر بنده‌ی حقیر در کل ویرانستان ایران هیچ کنش‌گری موثری در مقابل نابودی ارزش‌ها و منابع ملی وجود ندارد و ما در طول این چهار دهه شاهد غارت منابع طبیعی و ملی و اجتماعی و فرهنگی این مرز و بوم بوده و خواهیم بود و حتی بدتر، شریک جرم هستیم با ایشان. در متن مقاله ویرانستان نوشتم که سالهاست اصالت فرهنگی، غیرت ملی و تعصب به خاک و حفظ منابع برای آیندگان از بین رفته و متاسفانه مشتی خود شیفته‌ی نابودگر شده‌ایم که به جز نوک بینی‌مان کمی آن طرف‌تر را نمی بینیم . ساکنین ویرانستان در مقابل هیچ غارتگری از خود کنشگری فعالی نشان نمی‌دهند و بر تمام ناملایماتی که به پیکر نیمه جان مادر وطنمان ایران تحمیل می شود از روی مبل های منزل‌هاشان با هشتک‌پراکنی و باد کمپین و طومار به جنگ واقعیت ها می‌پردازند . صد البته چهار دهه تن پروری و کاشت تخم کینه و نفرت و دروغ و جهل، هیچ به غیر از این نخواهد داشت با خود به ارمغان. من که باور دارم علاوه بر قحطی علم، این جماعت تهی شده اند از فکر و گمان، و فقط زندگی را گنجشک روزی می‌بینند و تمام.

من ویرانستان ایران را بیشتر دچار وضعیت کلیپتوکراسی (دزدسالاری) می‌بینم تا روستایی نشینان؛ چرا که روستاییان همیشه متحدتر و منسجم‌تر عمل می‌کنند تا مردم این سرزمین نالان. در واقع روستای نصف جهان یک مشت و نمونه است از خروار ویرانستان است که ما برای به آتش کشیدن بنیادش همه روزه از سر بی‌تدبیری بیشتر تلاش می‌کنیم و می‌جنگیم و منابع را اتلاف می‌کنیم و حق را نا حق . بی انصافی است که بگوییم فقط روستای نصف جهان هنوز کلان شهر نشده وقتی دریاچه را در ارومیه و کارون را در سرچشمه خشکانده ایم و بلوط ها را در زاگرس سوزانده و جنگل های شمال را بلعیده ایم با ساختمان.

اما در خصوص دست نوشته‌ی شما به عنوان روستای نصف جهان، خواستم بگویم که من کمتر روستایی دیده ام که اهالی‌اش خود به دنبال نابودی منابع طبیعی اطرافشان باشند. خود آتش به محصول زحمت کشیده‌ی خود زده و خود آبراه‌های خود را مسدود کنند و ویران. من کمتر اهل روستا دیده‌ام که در فکر غارت همسایه باشد و در معامله دروغ بگوید و در رفتار منحرف باشد چرا که روستا محیط‌ش کوچک است و همه، هر روز چشم در چشم هستند و زبان به کلام. من کمتر روستایی و روستازاده ای دیده ام که خودش ریشه‌ی درختانی که عمری در سایه‌ی آن خسبیده است را بسوزاند و محصولش را به غارت ببرد و بعد با دروغ بپوشد جای آن زخم را در آن مکان. من روستایی ندیده‌ام که زباله ها را از روی بام به کوچه پرت کند یا خرش را در مسیر کودکان و پیران بسته باشد. من روستایی ندیده ام که همیشه چرتکه دستش باشد و هر قدم را حساب کند با این و آن. من هنوز روستایی ندیده ام که نان را برکت نبیند و آب را احترام نکند چون بزرگان. در روستا حرف اعتبار دارد ، چینه ی کوتاه دیوار همسایه حرمت دارد، ناموس مردم در امان و طلوع و غروب خورشید اصل مبنای زمان. در روستا هوا سالم است و یک خرمن کاه هم راه گیر کسی نیست چون همه چیز سرجای خود برقرار است در مکان. در روستا کدخدا حرمت دارد، زن مقدس است، مهر و محبت پر پیمانه تقسیم می‌شود و عطر صداقت از صبح به مشام می‌رسد تا شام. حیف نبود که این شهر آلوده به سرب و دروغ را به روستای محل سکونتمان ببرید به گمان! نه تنها در روستای نصف جهان شما که در تمام ویرانستان ایران دیر زمانیست که تعاریف تغییر کرده و روستاییانش رنگ عوض کرده اند و شده اند پریشان. می‌دانی جان برادر: این بلا از آن زمان دامن گیر ما شد که نان پیروز شد بر شرافت انسان.

هر چند که با شما استاد عزیز هم نظر هستم اما، باور دارم که نه شهر عزیزمان نصف جهان و نه حتی ایران نیست شایسته‌ی نام روستای ایران. من یقین دارم تا زمانی که مردم دل در آسیاب اخلاص آرد نکنند و دست از دروغ نشویند و باور نیاورند به امانت داری! این سرزمین خواهد ماند همان ویرانستان.

نقد هجدهم: خودزنی و خودتحقیری

✍️ یک مهندس فرهیخته

کم‌کم دارم به هدف خودم که گفت‌وگو درباره تهدید‌های تمدن اصفهان است نزدیک می‌شوم. ویژگی‌های تاریخی و رفتاری جامعه اصفهان دارد در کانون گفت‌وگوهای نخبگان و مردم عادی شهر قرار می‌گیرد؛ این همان هدفی است که من از نوشتن آن یادداشت داشته‌ام و راهی جز آن نبود که نظرم را عریان و افراطی بیان کنم تا بلکه تارهای مغز و دل اصفهانی‌ها به ارتعاش درآید. البته شاید کنایه‌ای که به انتخابات زدم، هم باعث توجه بیشتر به مساله اصفهان شد. در مورد تهدیدهای فرهنگ اصفهان برای خودش و برای کل کشور، خیلی باید بگوییم و بشنویم و امیداورم این‌ گفت‌وگوها از سوی نخبگان ادامه پیدا کند. اصفهان اگر در خیلی از حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی در تاریخ ایران پیشگام بوده است اکنون نیز در خودانتقادی باید پیشگام باشد؛ که جز این از اصفهان انتظار نمی‌رود.
نخستین نقدی که بعد از انتشار یادداشت «روستای نصف‌جهان» دریافت کردم از یکی از پژوهندگان و علاقه‌مندان اصفهانی مباحث توسعه بود. مهندس فرهیخته‌ای که علاقه‌مند به اصفهان و توسعه ملی است و با صبوری سالها بر روی این دو موضوع کار کرده است. ایشان چندین نامه (نقد)‌ برای من فرستاد. از او خواستم که اجازه دهد نقدش را با نام خودش منتشر کنم اما اجازه نداد. بنابراین تا اکنون صبر کردم و چون از اجازه او ناامید شدم، تصمیم‌گرفتم نامه‌‌های (نقدهای) او را بدون نام منتشر کنم.

محسن رنانی / ۷ مرداد ۱۴۰۳

نامه اول:
سلام آقای دکتر اصلا انتظار چنین رفتاری را از شما نداشتم، شما دچار یک خود‌زنی و خود تحقیری عجیبی شدید. اصفهانی های مظلوم کم مورد سرزنش و تمسخر دیگر اقوام و شهرها قرار می‌گرفتند شما هم بطور غیر قابل وصفی بر این تحقیر اضافه کردید. شما خودتان زاده همین مرز بوم هستید و همچنین بسیاری از مفاخر و انسان های بزرگ دیگ؛
واقعا شوکه شدم؛ خواهش می کنم این پست سراسر آبروریزی و تحقیر را حذف کنید. بر چه اساسی شما به خودتان اجازه می‌دهید مردم یک شهر را این‌طور مورد تحقیر و سرزنش قرار بدید؟ رای دادن به جلیلی فراتر از خوبی یا بدی مردم اصفهان است. تقریبا تمامی استان‌های فلات مرکزی ایران به جلیلی و بیشتر استان های مرزی به پزشکیان رای داده‌اند.
این تقسیم بندی رای‌ها در مناطق مرکزی و مرزی کاملا مطابق با تقسیم بندی رای دمکرات ها و جمهوری خواه‌ها در ایالات مرکزی و پیرامونی آمریکا است (مقاله جالبی در این مورد هست)

واقعا شما رفتارهای متناقصی دارید؛ از یک طرف سخنرانی می‌کنید در مذمت جوک‌های قومی که اصفهانی‌های مظلوم بیشتر از همه در معرض این جک‌ها و تحقیرها قرار دارند و از آن طرف این‌طور ناجوانمرانه خودتان به مردم شهر خودتان که یک ستون تاریخ و تمدن ایران هستند، می تازید، فقط به این دلیل که به فرد مورد نظر شما رای ندادند (من خودم به پزشکیان رای دادم). پس چرا این همه داد از دمکراسی سر می‌دهید وقتی تحمل جمعیت و رای مخالف را ندارید؟
به نظر می‌آید در این ایام شما دچار خود بزرگ بینی شده و میل به خودنمایی پیدا کرده اید و با توسل به هر مطلبی می‌خواهید توجه‌ها را به سمت خودتان جلب کنید.

شما همه سخنرانی‌هایتان با ادب شروع می‌کنید و این بی ادبانه ترین رفتاری است که با مردم یک شهر می‌توان داشت. شما دل من به عنوان یک اصفهانی را شکستید، واقعا متاسفم!

نامه دوم:
استاد گرامی اینگونه ابراز نظر شما در مورد مردم اصفهان مثل پدری هست که در ارتباط با مشکلات درونی خانواده خودش یک بلندگویی بر دارد و در محله جار بزند که آی مردم زن من فلان کارست، پسرم و دخترم فلان کارند، این کار به غیر از بردن آبروی آن پدر و خانواده هیچ اثر دیگری نخواهد داشت مگر بدتر شدن وضعیت؛ واقعا از انسان بافراستی مثل شما انتظار چنین اشتباهی را نداشتم. شما می توانستید در محافلی در خود اصفهان این موضوعات را بیان و البته راهکارهایی را هم برای حل آنها ارائه می‌کردید. صرف بدگویی کردن هم مشکلی را حل نخواهد کرد.

پاسخ رنانی:
سلام بر شما
متشکرم از نقد مشفقانه تان.
با شما همدلم،‌ اما هم نظر نیستم.
همین نگاه هم، نگاه قبیله‌ای و روستایی است.
حرف نزنیم که آبروی‌مان نرود!؟
کلان شهر باید خودْناقد باشد وگرنه می‌میرد.
اگر اجازه بدهید نقدتان را با نام در کانالم منتشر کنم.
می‌توانید کاملش کنید و ویرایش تازه ای را بفرستید
سرشار باشید

نامه سوم:
واقعا شما همواره برای من یک الگو بوده اید و به عنوان یک اصفهانی از این‌که همشهری و هموطن شما هستم به خودم می‌بالم و برای مدتی از باز کردن جواب ایمیل شما، نوعی شرم و خجالت داشتم.

آقای دکتر من این‌کار شما را، خیلی ببخشید خیلی معذرت میخواهم، تشبیه می‌کنم به پایین کشیدن شلور مردم اصفهان در ملا عام و این‌که آی مردم ایران ببینید چقدر عورت مردم اصفهان زشت و اطرافش پر از موست! انتشار این مقاله شما در سطح ملی فقط مایه خجالت مردم اصفهان و ریشخند مردم دیگر نقاط کشور شد، بدون این‌که هیچ راهکاری و اقدامی برای حل مسئله داده باشید. مسئله مردم اصفهان مسئله همه مردم ایران است و اگر ریز در عملکرد مردمان دیگر شهرها هم شویم نقاط ضعف زیادی پیدا خواهد شد. شما می‌توانید سلسله بحث‌هایی را در سطح نخبگان شهر اصفهان و آن هم با هدف ارائه راهکار و اقدامی عملی برای حل این مسائل بنمایید.

من موافق انتشار این مطالب در کانالتان نیستم چون شما یک شخصیت ملی هستید و مردم انتظار انتشار مباحث ملی را دارند و طبیعی است که مسئله مردم اصفهان اصولا مسئله مردم ایران نیست و آنها هیچ کاری برای حل مسائل اصفهان نمی توانند بکنند و من نمی‌خواهم حتی یک کلمه حرف من تاثیر منفی بر جایگاه جناب عالی که بدون شک یک شخصیت گرانقدر اصفهان و ایران و ماندگار در تاریخ کشور هستید وارد شود.

آقای دکتر حتما دفاع جانانه مردم اصفهان در مقابل تیمور لنگ و وادادگی مردم شیراز را خوانده و یا شنیده‌اید؟ پس نمی‌شود یک سر فقط نقاط ضعف مردم اصفهان را پررنگ کرد و به رخ آنها کشید.
آقای دکتر نمی‌شود فقط یک‌سره از دیگران انتظار داشت. خیلی ببخشید، شما خودتان بعنوان یک چهره شاخص و اثرگذار در ارتباط با حل مسائل محلی چون مسئله زاینده رود، اسیدپاشی، تخریب آثارباستانی، تبدیل شهر به دستگاه پول‌سازی توسط مدیریت شهری با پارکینگ فروشی، تخلف فروشی، تراکم‌فروشی و شهر‌فروشی چه مقاله ای منتشر و یا چه سخنرانی و اقدام عملی انجام داده اید (من حداقل تا حالا ندیده‌ام) ، مردم اصفهان در اعتراضات آب در سال ۱۴۰۰ و همین‌طور در دیگر اعتراضات ملی کم هزینه ندادند.

به نظر من بزرگترین مسئله جامعه روشنفکری و نخبگانی ما ارائه بیشمار نقدهای بدون ارائه راهکار عملی برای حل مسائل است؛ و به دلیل آن که نیم کردار به از دو صد گفتار است من در طی ۱۶ سال گذشته فقط تمرکز خودم را بر روی یک مسئله گذاشتم، شناخت، تحلیل و ارائه راهکار عملی برای حل مسئله ایران، می دانم هدفی به غایت بزرگ و به نظر دست نیافتنی می رسد ولی بزرگترین و سخت ترین هدف‌ها قطعا روزی در برابر استمرار و تمرکز بر آن مسئله و در گذر زمان تسلیم خواهند شد.

آقای دکتر داغ این دو مطلب شما حالا حالاها بر دل هر اصفهان‌دوستی باقی خواهد ماند؛ فقط لازم بود به یک موضوع دیگر هم اشاره کنم:
برای من خیلی جالب بود، بر خودتون لازم دونستید از به‌کارگیری کلمه روستا و مترادف گرفتن اصفهان با یک روستا از احتمالا روستاییان عذرخواهی کنید ولی برای این میزان بی سابقه از توهین و تحقیر نسبت به مردم یک شهر مدل شجاعت و افتخار می‌خواهید، واقعا جای تعجب داره، دستمریزاد!

نامه چهارم:
آقای دکتر من بر این باورم وضعیت فرهنگی مردم اصفهان خوب یا بد قطعه کوچکی از پازل وضعیت فرهنگی مردم ایران است، که پرداختن به یک قطعه کوچک و زیر ذره بین بردن آن در محضر ملت ایران کار درستی نیست. شما تصویر نسبتا بدی که از مردم اصفهان است را به عوض این‌که بهتر کنید بدتر می‌کنید. مشکل مردم اصفهان مشکل مردم ایران است، موضوعی که به اندازه لازم و کافی دیگران به آن پرداخته اند و از جمله همین بزرگ مرد جمالزاده. دقیقا من متوجه اصرار شما بر این‌کار نمی شوم؛ الان انتشار این مطالب چه کمکی به حل مسئله می‌کند؟ مگر این‌که آسیب به اعتماد بنفس مردم و بخصوص جوانان اصفهانی بزند، من نه تنها موافق انتشار مطلب خودم نیستم بلکه از شما خواهش میکنم مطالب دیگران را هم منتشر نکنید، این‌کار کمکی به حل مشکلات نمی کند.

شما یک نمونه کار مشابه را برای من ذکر کنید که یک فردی، کلیت فرهنگ و رفتارهای مردم شهر خودش را زیر سوال برده باشد، حافظ و یا سعدی هم در حد یک بیت شعر از مردم شیراز بد گفتند؛ شما ظاهرا به دنبال این هستید که مثنوی هفتاد من از نقاط ضعف و ابعاد مختلف رفتارهای به زعم شما بد مردم اصفهان تهیه کنید، کار اصلا قشنگی نیست.

نامه پنجم:
لازم است ارج نهاد اقدام صاحب نظرانی چون دکتر محسن رنانی را که همواره مسائل مختلف کشور را مورد نقدهای صریح و بی پرده خود قرار می‌دهند و از آن مهم‌تر انتشار نقدهای صریح و بی پرده مخالفان، توسط خود ایشان است که این گام مهمی برای تحمل نظر مخالف و شکل گیری گفت‌وگوهای موثر در جامعه می‌باشد. اما برای این‌که بتوان از این گفتگوهای انتقادی نتیجه‌گیری‌های قابل قبول و عملی نمود این‌جانب برای دکتر رنانی یک پیشنهاد دارم:

آقای رنانی با توجه به مجموعه نظراتی که از مخالفان و موافقان با نظر خودشان دریافت کرده‌اند، شایسته است یکبار دیگر مقاله مربوط به اصفهان را بازنویسی نمایند و نشان دهند تا چه اندازه دیدگاه‌های مختلف منتقدان، توانسته است نگرش ایشان را نسبت به مسئله اصفهان (یا هر موضوع دیگری) دستخوش تعدیل و تغییر کند؛ که وقوع این اتفاق نشان می‌دهد، چقدر در خلال این گفت‌وگوها از هم یادگرفته، با هم رشد کرده و به وجوه مشترک یکدیگر نزدیک شده‌ایم؛ و اینکه بهترین جمع بندی این موضوع و یا هر موضوع دیگری بعد از گفت‌وگوهای انتقادی چه می‌تواند و یا چه باید باشد.

نقد هفدهم: شهر نصف‌جهان

✍️ محمد علی رضوانی (کارشناس بانکی)

مطالب ارزشمند شما درخصوص روستای نصف جهان بنده را بعنوان یک شهروند اصفهانی و دانش آموخته دانشگاه اصفهان برانگیخت که مطالبی را به عرض برسانم همانگونه که (به نظر بنده) به درستی تحلیل نموده اید، تاریخ این شهر مملو از خاطرات تلخ حوادث و رخدادهایی است که مؤید تعصبات کورکورانه مذهبی است ، وقتی که حکایات و داستانهایی در کتب تاریخی شهرمان مشاهده می کنیم که همگی بیانگر تداوم بخشی فرایندهای ضد توسعه ای بوده که خاطر همه ما اصفهانیها را مکدر می کند و مزید آن حوادثی که در تاریخ معاصر شهرمان بعد از انقلاب مشاهده کردیم و شما به چند نمونه آن اشاره کردید. اما می خواستم مطالبی مرتبط با مباحث شما و با تحلیلی متفاوت به عرض برسانم.

۱- درخصوص تحلیل نتایج انتخابات اخیر کشور ، درصد عدم مشارکت شهروندان اصفهانی که تقریبا” منطبق با میانگین کشور بوده بیانگر رشد بسیار بالای فهم ، آگاهی و شعور یکی از مذهبی ترین (اگر نگوییم مذهبی ترین) شهرهای کشور می باشد ، اما عدم تمایل انتخاب آقای پزشکیان بعنوان نماینده گروه اصلاح طلبان (براساس مشاهده سر گروه هایی که در ستادهای انتخاباتی ایشان فعالیت می نمودند) به این خاطر بوده که انتقال آب زاینده رود در زمان زمامداری آقای خاتمی بوده (و این شاید اسفناک ترین واقعه زیست محیطی شهر اصفهان طی نیم قرن اخیر باشد) همچنین مزید آن عملکرد بسیار ضعیف و منفعلانه استانداران اصلاح طلبی که طی دو دهه گذشته بر این استان حکم راندند و نه تنها در زمینه احیاء زاینده رود و یا آلودگی هوای شهر اقدام ننمودند بلکه رفتارهای کاملا” متفاوت با شعارهایی داشتند که تداعی کننده فلسفه اصلاح طلبی است و باز هم نتایج آراء انتخابات نشانگر عدم فراموشی ذهنی شهروندان و عدم هیجان زدگی آنها است. نتیجه آنکه این انتخابات مبین رشد توسعه ذهنی و اجتماعی/عاطفی شهروندان اصفهانی است که به صورت تاریخی در تاروپود تعصبات بسیار پر رنگ مذهبی خود اسیر بوده اند.

۲- من بعنوان یک شهروند اصفهانی با آباء و اجداد اصفهانی که قصد دارم بقیه عمر خود را نیز در این شهر بگذرانم واقعیات تلخ تاریخی شهر خود را مطالعه کرده ام و آگاهم، خرد شدن شیشه های سنما قدس ، آجر پراکنی در جلسه سخنرانی آقای دباغ در دانشگاه اصفهان، اسید پاشی به صورت دختران و … را دیدم و شنیدم.

اما حالا :

آیا عملا” برای رفع این مشکلات شهرم چه کرده ام؟ آیا سالهای سال برای توسعه انسانی شخص خودم درابعاد گوناگون کوشیده ام که اکنون در سن ۵۰ سالگی رفتار شهروندی کاملا” توسعه یافته در شهر داشته باشم و الگوی رفتاری دیگر شهروندانم باشم و بتوانم با رفتارم، گفتارم و منش خودم متعصب‌ترین شهروندانم را نیز تحت تاثیر قراردهم؟ آیا در تربیت فرزندانم ، خانواده و اطرافیان نزدیکم به گونه ای که رفتاری توسعه یافته در شهر داشته باشند موفق بوده ام؟ آیا تابحال به فکر ایجاد یک سازمان مردم نهاد با مشارکت نخبگان و تاثیرگذارن شهرم بوده‌ام تا با رشد آن در بلند مدت یک نهاد تاثیرگذار در شهرمان وجود داشته باشد تا در رشد و توسعه رفتار شهروندان تلاش کند، از دستگاههای اجرایی شهرم مطالبه‌گری منطقی داشته باشد و در مقابل مافیاها ، نهادها و گروههای فشار فرهنگی با روشهای صحیح و علمی بایستد و پرچم دار توسعه انسانی در کل کشورم باشد؟ من تصمیم چنین کاری را دارم ! دست یاری می خواهم.

استاد گرامی! جنابعالی چالشی را در مقطعی بازآفرینی نمودید که می‌تواند مبداء حرکتی پایدار گردد و باید گردد. بله بسیاری از مصائب تاریخی این شهر منبعث از انفعال پدرانمان در نسلهای گذشته و همشهریانمان در دوران اخیر بوده است؛ و ناشی از توسعه نیافته گی آنها! اما در دوران اخیر من و شما تاکید می‌کنم من و شما نیز همراه مصائب این شهر زیسته ایم و هیچ اقدام عملی منتج به نتیجه ای قابل قبول نداشته ایم؛ مانند سایرین شاید منفعل عمل کرده ایم؛ شاید مقالاتی نوشته شده و یا مطالبی شفاهی بیان شده؛ اما اقدام عملی پایدار و نهادینه صورت نپذیرفته است.

اگر وقایع اخیر شروع دوران عطفی از یک نوع بلوغ اجتماعی بوده باشد که جامعه می گوید ما می فهمیم و هیجان زده نمی‌شویم ، شاید وقت مرحله عملگرایی نخبگان باشد، نه گاه انتزاعی بودن، عملگرایی برای ایجاد یک سیستم توسعه پایدار و نهادینه در زمانی که امکانات طراحی‌، اجرا، نظارت، تکمیل و مدیریت چرخه عملکرد آن موجود است.

طرح مساله بعنوان توسعه شهر و نه دیدگاه توسعه کلان کشوری، شاید این ذهنیت را ایجاد کند که مساله را این‌بار به صورت خرد نگاه کنیم نه مباحث توسعه کلان کشور. در حقیقت این‌گونه شروع کنیم که چگونه کشورم توسعه یابد در حالی که استانم توسعه نیافته است و چگونه استانم توسعه یابد در حالیکه شهرم توسعه پیدا نکرده و چگونه شهرم توسعه یابد در حالی‌که خانواده ام توسعه نیافته است و چگونه خانواده ام توسعه یابد در حالی‌که من توسعه نیافته ام!؟ اما توسعه من در گرو توسعه خانواده ام، توسعه خانواده‌ام در گرو توسعه شهرم، توسعه شهرم در گرو توسعه استانم و توسعه استانم در گرو توسعه کشورم می باشد. نه این یک پارادوکس نیست :

این فرایند یک رشد متوازن هم افزا است! من توسعه پیدا میکنم همزمان خانواده ام را توسعه می دهم ، خانواده ام شهرم را توسعه می دهد ، شهرم استانم را و استانم کشورم را توسعه می دهد ، همزمان کشورم استانم را توسعه می دهد، استانم شهر و شهرم خانواده ام و خانواده ام مرا توسعه می دهند. این یک پیوستار بلوغ است.

نقطه شروع من هستم. تا من توسعه پیدا نکند اتفاقی نیفتاده است و این‌که می بینیم اتفاقی نیفتاده است به این خاطر است که من توسعه پیدا نکرده ام و تک تک شهروندان، «من» هستیم.

درواقع، چالش روستای نصف جهان در گاه و بزنگاه بسیار حساس و مناسبی عنوان شد که با انفعال سیستم مواجه نشده بلکه گویی واکنش قابل توجه و برهم‌کنشی هدف دار را شاهد هستیم. امید آن است که در این مقطع ، نخبگان توسعه جوی کشور(متخصصان جامعه شناس و اقتصاددانان توسعه) وارد مرحله توسعه گری شده باشند. مرحله ای که در آن با هدایت صحیح ، علمی و منطقی جامعه توسط این توسعه‌گران و رشد عقلانیت در جامعه وارد دور رشد توسعه انسانی گردیم . در حقیقت هنگامی که تعداد نفرات جمعیت روستایی از یک حداقل بیشتر گردد آن روستا تبدیل به شهر می گردد؛ وقتی که عقلانیت جامعه از حداقل مورد نیاز بیشتر گردد به گونه ای که سنتها ، کنشها و خرده فرهنگ های ضد توسعه آن جامعه را در خود هضم نماید آنگاه روستا تبدیل به شهر شده است و ما می خواهیم در نصف جهان این مهم را به انجام برسانیم. اولین شهر ایران زمین شویم و سر سلسله ایجاد شهرها در کل ایران و سپس ایرانشهر را ایجاد نماییم؛ آرمان حکیم طوس را. آنچه حکیم ابوالقاسم فردوسی بزرگ در سرتاسر شاهنامه به‌دنبال آن بود، مولانا در مثنوی معنوی و دیوان شمس تبیین می‌نمود؛ سعدی در بوستان و گلستان شرح می داد و حافظ شیداوار و ایهام‌گونه در غزلیات نغزش هشدار می داد: ایرانشهر.

اما بیم ایجاد وضعیت دور باطل دعواهای حیدری- نعمتی که در چند دهه اخیر در کشور با آن به گونه‌ای دیگر مواجه بوده ایم نگرانمان می‌سازد. باز با گروه بندیها و جبهه گیریهای اصول‌گرا و اصلاح‌طلب مواجه گردیم که چالش را با انحراف مواجه سازد و امید ها نقش بر آب گردد.

شأن توسعه گران ما از اصلاح‌طلب و اصول‌گرا بودن بالاتر است. آنها باید به مراحل بسیار بالاتری از اصول‌گرا بودن و یا اصلاح‌طلب بودن برسند . روزی شخصی گفت مولانا شیعه بوده یا اهل سنت؟ گفتم شأن مولانا بالاتر از شیعه بودن و یا سنی بودن است. ایشان پیغمبر جامعه بوده، رسالتش به معراج بردن گروهی دیگر از انسانهای دیگر همراه با خودش بوده همان گونه که خود در فیه ما فیه اشاره نموده اند!

آیا توسعه گران ما، نقطه امید و ملجأ روحبخش جامعه ما، دوباره دچار دور باطل توسعه نیافتگی نخبگان می گردند؟ یا اینکه این‌گونه نیست، توسعه گران ما خود توسعه یافته‌اند و اینک می‌خواهند در مقام پیشرو توسعه جامعه، هدایتگر راه و خضر این مرحله باشند؟

قطع این مرحله بی همرهی خضر مکن

ظلمات است بترس از خطر گمراهی

پس مسأله این است : آیا توسعه گران ما به “من توسعه یافته ” دست یازیده اند؟

نقد شانزدهم: روستاها اصیل و آگاهند

✍️ مهری مداحی

من نقدی متفاوت بر یاداشت جنابعالی دارم نه رفتار اصفهانی‌ها را نقد می‌کنم که این رفتارها برآمده از درد نهانی انسانهاست که در هر زمان خودش را در قالب اعتراض بروز می‌دهد و آنچه که در اعتراض اصفهانی‌های عزیز بر دکتر پزشکیان به عنوان کاندید ریاست جمهوری نشان دادند گوشه ای از رفتارهای عده‌ای تمامیت خواه بود که در اصفهانی‌ خودش را نشان داد. و این نمونه‌ای از وضعیت کشورماهست که متاسفانه هر کس قدرت دردست دارد راحت به دیگران بتازد بدون اینکه کس مانعشان بشود و یا حتی یک نفر بازداشت شود و به جرم تخریب اموال عمومی اسم اغتشاگر را یدک بکشد. این افراد در حاشیه امنی قرار دارند که هیچکس را یارای ورود به این حاشیه امن نیست. خدا را شاکرم که در این انتخابات حداقل این تابو شکسته شد و دوباره مردم توانستند این گروه را مورد نقد قرار دهند. لایه‌های پنهان قدرت را که نه برخاسته از اسلام و مکتب اسلامیست و نه برخاسته از فرهنگ عامه و این افراد چنان در جامعه ریشه دوانده‌اند که کسی را یارای مقابله با آنان نیست و با کارهایی که می کنند تیشه بر ریشه اقتصاد و فرهنگ این جامعه زده‌اند.

ولی من نقد دیگر بر یادداشت جنابعالی دارم؛ استفاده از کلمه روستا و شهر در تحلیل رفتار مردم شریف اصفهان.

سالهاست بدلیل اینکه روستا به عنوان جایی‌که همیشه عقب مانده بوده و رنگ توسعه نیافتگی بخود گرفته است تلقی می‌شود این تصور غلط باعث شده روستاها به عنوان کانون تولید و امنیت غذایی جایگاه خود را از دست بدهد و سیل مهاجرت از روستا به شهر باعث نابودی روستاها و افزایش مشکلات در شهرها شود اگر خوب بیاد داشته باشیم همه شهرها اول یک آبادی بودند که به تدریج با بیشتر شدن جمعیت این آبادی‌ها، اسم شهر بر آنها نهاده شده استو با شهر شدن روستاها معضلات و مشکلات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی یکی پس از دیگری خود را نشان داده است. اگر بخواهیم به لحاظ فرهنگی بررسی کنیم فرهنگ روستایی نشان از انسجام، همدلی، همیاری، نوع‌دوستی، سخاوت و مهمان‌نوازی دارد نه به مهمان بی احترامی می‌کنند و نه مانع ورودش به روستا می‌شوند و نه به مهمان خیانت می‌کنند این شهرها هستند که بدلیل اینکه بی در و پیکر هستند هر اتفاقی در آن بیفتد براحتی سرپوش گذاشته می‌شود و به باد فراموشی سپرده می‌شود بدون اینکه آب از آب تکان بخورد.

در این یاداشت هر چند منتقدانه ، ولی با تمام احترامی که به جنابعالی به عنوان یک استاد اقتصاد و حامی اصلاح طلبی و تغییر در کشور قائلم این مورد از تشبیه شما را نپسندیدم. می خواهم یادآوری کنم حتی در این انتخابات روستاها با درایت و آگاهی که داشتند چه خوب نشان دادند که دیگر شعارهای پوپولیستی برای آنان کارگر نیست و ترسی از تهدید یک عده تمامیت خواه ندارند یعنی به درجه ای از نبوغ رسیده‌اند که شعارهای پوچ و توخالی را از شعارهای اصیل تشخیص دهند و با جوانمردی به جامعه بفهمانند روستایی آزاد هست و حق انتخاب دارد.

بیایید در ادبیات خود روستاها را ریشه فرهنگ اصیل بنامیم و از روستاها به عنوان کانون توسعه و نقطه شروع مدنیت یاد کنیم و در برنامه‌ریزی‌ها روستاها را در اولویت قرار دهیم تا دوباره روستاها را با آن مردم مهربان و باصفایش توسعه دهیم.

نقد پانزدهم: جهان سوم

✍️ سیاوش کاویانی

من نمی دانم بجز من چند نفر مطلب شما را نقد کرده اند اما نیک میدانم هرگز در نقادی از چهارچوب ادب و احترام خارج نشده ام ممکن است قاطع، محکم و کوبنده گفته باشم که میخواهم چنین کنم اما چه کسی گفته که اگر شما نقدی بر شهر کردید حتما درست میگویید. خیلی خوب «مدال شهامت نقد» از آن شما اگر قابل باشم خود آرا برگردن شما خواهم آویخت. اما پس از آن، با نقد شما گردنتان را در میدان اندیشه خواهم شکست.

لطفا این قدر متناقض سخن نگویید! چه فرق است بین شما با دیگران که اگر کسی با منطق و استدلال شما آن نکرد که شما کردید حق دارید به روستایی و توسعه نیافته متهمش کنید حال آنکه خود از اتهام «بی شرف بودن» در رای دادن گلایه دارید. شما در بخش سوم مقاله برای ایران و احتمال انقراضش می گویید:
«از نظر من و با خط‌کش توسعه، در هنگام کنش‌های ‌اجتماعی، میزان شرف هر کس (مردم یا حاکمان) به اندازه فاصله‌ای است که از خشونت می‌گیرد.»
بعد گلایه دارید که چرا در فلان موقعیت آن نکردند که مانع باشد؟

دوست عزیز در بسیاری از کنش های مسالمت آمیز نیم قرن اخیر که من شاهدش بودم، پاسخ؛ مشت آهنین بوده است پس چگونه می توان هم کنش داشت هم از خشونت جلوگیری کرد، کاری است بس دشوار ! و در شرایط کنونی شاید محال. از این روست که بسیاری از مردم امروز کنش را در پای برون کشیدن از بازی های سیاسی دیده اند.

بس که جفا ز خا و گل دید در رمیده ام / همچو نسیم از این چمن پای برون کشیده ام

من نمیدانم مردم اصفهان چرا در زمان شاه سلطان حسین بی عمل نشستند تا آن بر سرشان آمد که میدانیم؛ اما تردید دارم اگر امروز دوباره همان حمله اتفاق بیفتد نتیجه جز این شود، امروز فاصله بین حکومت و مردم آنچنان ژرف است که بسیاری ساده انگارانه آرزو میکنند قدرتی خارجی دفع بلا کند و از شر ظلم و ستم حاکمان رهایشان کند، شاید مردم ناتوان از تغییر شاه ظالم متدین مسلک با خود اندیشیدند چرا باید جانمان را در دفاع از شاهی به خطر بیندازیم که این همه سال آرزوی سقوطش را داشتیم، پس از گرسنگی میمیریم تا فرزندانمان از شر او خلاص شوند.

در جریان انتخابات اخیر بسیار تلاش کردم جوانان را به رای دادن ترغیب کنم. بسیاری از آنها تنها راه نجات را براندازی از طریق قیام همگانی یافته بودند، و وقتی استدلال میکردم که خونهای زیادی ریخته خواهد شد میگفتند چه باک بالاخره هر چیز بهایی دارد. هنوز در نسل جوان ، شجاعت ! یک فضیلت اخلاقی انکار ناپذیر است آنها هنوز میانسال و مصلحت اندیش چون من نشده اند که شجاعتم را با دستان خود گرفته و خفه میکنم تا از خشونت عریان لاشخورهای وحشی در امان باشم اما زمانی من نیز جوان بودم و پر شور و در خیال، متروپولیتن خود را می ساختم. آن روزها هنوز فکر میکردم دنیا برمبنای عدالت، نیکی و انصاف ساخته شده اما صد افسوس که چنین نبود.

این سه خاطره واقعی و از زندگی شخصی خودم است که چنانچه حوصله ندارید می توانید نادیده بگیرید اما سیری است بر دگردیسی یک جوان در جهان سوم، که در هر سه تا نزدیکی سقوط به تاریکی رفته اما در آن فرونیفتاده است.

۱- من در جریان نامگذاری اول خیابان جمالزاده هیچ نکردم چون سالها قبل وقتی شهرداری با لجاجت نام خیابان مرداویج را به شیخ کلینی تغییر داد با چند نفر از همشاگردی ها شبانه با رنگ روی آن نوشتیم مرداویج. آن روزها نه چندان مردایج را میشناختم نه شیخ کلینی را فقط این که او برایم نمادی از تلاش برای باز زنده سازی اصالت ایرانی بود و این یکی آخوندی از اجداد آخوندهای امروزی.
چند روز بعد دوباره نام تابلوی خیابان شیخ کلینی شد و ما دوباره مرداویج اش کردیم یادم نیست چندبار این داستان تکرار شد ولی چند ماهی این جنگ برقرار بود تا شبی آن شد که همیشه از آن میترسیدم، گیر افتادم، توسط چند بچه بسیجی دو آتشه آن شب تا صبح بازجویی و تحقر شدم هنوز صدای آن لباس شخصی که با فحاشی فریاد میزد در گوشم است، جاسوس کدام کشوری، عضو کدام گروهکی، از کجا پول میگیری، کجا ها خراب کاری کردی، حد اقل چند سال زندان داری!، دوستانت اعتراف کرده اند تو سر دسته ای، حرامزاده فلان فلان شده به اسلام اهانت میکنی تخریب اموال میکنی تابلو خیابان را مخدوش میکنی خدا به فریادت برسد، قاضی برای خراب کاری ممکن است حکم اعدام بدهد، نمی دانم تا کنون بازداشت شده اید یا نه یا بازجوهای این چنینی را دیده اید یا نه اما من پس از دو روز بیخوابی، کتک خردن و تحقیر و ترس زندان با ورود پلیس خوب دهها صفحه متن اقرار را امضا کردم که من چه ها کرده ام۰۰۰
آزادم کردند اما آن بچه ۱۵ ساله دو سال طول کشید تا ترس و کابوس آن دوشب را فراموش کند.

۲- در جریان اتفاقات بعد از ۱۸ تیر ۷۸ دانشجو بودم مقابل ثبت چهار باغ بالا با خواهرم و دهها دانشجو و و مردم پیر و جوان ایستاده بودیم و سرود ای ایران را میخواندیم، فکر میکردم در مسالمت آمیز ترین حالت ممکن دارم از هم صنفانم حمایت می کنم اما آن روز برای اولین بار پلیس ضد شورش را با شمایل جدید دیدم. قد های بلند هیکلهای درشت ورزیده با لباسهای مشکی کلاه خود و سپر شیشه ای و باتوم. به جمعیت حمله کردند، تا درواز شیراز پیاده و با موتور به دنبال ما و دیگران دویدند هر که به دستشان میرسید به قصد کشت می زدند من که با خود عهد کرده بودم گیر نیفتم دست خواهرم را گرفته و دیوانه وار میدویدم در ورودی دروازه شیراز چند پیرزن متعجب از این که چرا همه در حال دویدن هستند در گوشه ی دیوار ایستاده وپناه گرفته بودند لحظه ای فکر کردم در کنار آنها جایمان امن است کدام جلادی به سه پیرزن کار دارد آرام در کنر آنها ایستادیم، چند لحظه گذشت دو گاردی پیاده در حال زدن جوانان فراری به ما رسیدند اولی به پیرزنی که دور تر ایستاده بود رسید هنوز به خاطر دارم مانتویی دامن دار با جوراب پوشیده بود، دست گاردی با باتوم بالا رفت و روی ساق پای پیرزن پایین آمد باور کنید بعد ۲۵ سال هنوز صدای شکستن استخوان در گوشم است دیگر جای تامل نبود باید فرار می کردیم، با تمام قدرت میدویدم دیگر حتا به پشت سر نگاه هم نمیکردم تنها صدای خرد شدن استخوان و فریادها و ضجه های پشت سر به گوش می رسید… بعد از آن فهمیدم این دیو صفت ها فقط ظاهرشان هیولا گونه نیست که باطنشان هم اهریمنی است و باخود عهد کردم دیگر هرگز خود را در چنین موقعیتی قرار ندهم. با این جماعت جور دیگر باید مبارزه کنم با قلم. قلمی که همیشه دوست میداشتم و تنها سلاحم بود. اما از بخت بد این هم نشد.

۳- در نشریه ای فنی کار میکرم. بحث ngo داغ بود و با معرفی محمد رحیم اخوت عضو یک ngo برای حفظ میراث فرهنگی و هویت اصفهان شده بودم سرمست از این که نامم در کنار بزرگان فرهنگ و هنر شهر قرار گرفته بود باز توهم طرحی نو در انداختن داشتم. ویژه نامه ای برای زنده رود تازه درگذشته در دست تهیه داشتیم. از خشک شدن آب تا فرونشست آثار تاریخی و برجهایی که هر روز بیشتر بر منظر تاریخی شهر و رودخانه سایه ای نخراشیده می انداخت. از مدیر کل مسکن و شهرسازی قرار ملاقات می خواستم تا درخصوص بی توجهی و قانون شکنی پاسخگو باشد اما بعد از یک ماه پیگیری راه به جایی نبرده بودم . بالاخره پشت خط به مدیر دفترشان گفتم به ایشان بگویید در یک صفحه سفید میزنم که بعد از بیست بار تماس، ایشان حاضر به مصاحبه نشد تا خوانندگان خود قضاوت کنند. فردا از دفتر مدیر کل با سردبیر تماس گرفتند و قرار مصاحبه انجام شد روز جلسه سرمست از موفقیت به دفتر ایشان وارد شدیم اما فریاد با تحقیر بود که مرا به خود آورد که کجای این معادله قرار دارم. تو اصلا کی هستی یه الف بچه منو تهدید می کنی من نه به تو نه به گنده تر از تو پاسخگو نیستم و مرا از دفتر بیرون انداخت. پشت درهای بسته مصاحبه سردبیر با ایشان انجام شد اما بجای اینکه ایشان پاسخگوی وضع موجود باشد نشریه تریبون ایشان شد و یک رپرتاژ آگهی رایگان برای شخص مدیر کل. سه ماه بعد من از نشریه اخراج شده بودم و سردبیر محترم به عنوان معاون شهرسازی شهر جدید بهارستان معرفی شده بود.

آری جهان سوم جایی است که اگر بخواهی مملکتت را آبادکنی خانه خراب خواهی شد و اگر بخواهی خانه ات را آباد کنی باید در تخریب مملکتت بکوشی. از آن روز به بعد تصمیم گرفتم خانه ام را آباد کنم، اما هرگز حاضر به تخریب کشورم نشدم شاید هم با بی توجهی به مملکت و اوضاعش در تخریب آن نقش داشته باشم که قطعا این گونه است.
آری استاد ارجمند؛ شما کرسی دانشگاه اصفهان را داری و کنشگری شناخته شده ای، نهایت موی دماغ شوی اخراج می شوی اما جانت در امان است، ولی پیاده نظام کف خیابان برای یک اعتراض ساده حتا با سکوت مطلق و بی عملی محض به راحتی به حکم محاربه اعدام میگردد.

نیک یادم است حدود چهل سال پیش آثار موسیقی ممنوع و اندکی موسیقی انقلابی با مارش نظامی رسمیت داشت. سی سال پیش سربازان راه بهشت اجباری چگونه واکمن پسر خاله ام را بر سرش خرد کرده بودند و سرش را شکسته بودند، بیست سال پیش چگونه موسیقی سانسور و ممیزی می شد. ده سال پیش چگونه در کنسرت گذاری ها کار شکنی می شد. و امروز هنوز نمایش ساز موسیقی در تلویزیون و آواز خوانی زنان و …ممنوع است.
استاد عزیز لازم است بدانیدفقط سه سال است «روز آواها و نواهای ایرانی» در بزرگداشت پدر موسیقی ایران «صفی‌الدین ارموی» به رسمیت شناخته شده و تندیس ایشان که هیچ، هنوزی اکثر مردم نام ایشان را هم نشنیده اند. معلوم است حکومتی که وزیر فرهنگش نام هنگ درام را تاکنون نشنیده و هنر و موسیقی را به رسمیت نمی شناسد اجازه ساخت تندیس از مروجان لهو لعب! را نخواهد داد.

در نهایت آرزویم این است تندیس شاطر رمضان و البته صدها چراغ آسمان فرهنگ، هنر و ادبیات این شهر و دیار در جای جای شهر زینت شهرمان باشد تا همگان بدانند در دوران جمود فکری وخفقان فرهنگی بودند کسانی که با شمع وجودشان نور زیبایی، هنر و ادب این شهر و کشور را زنده نگه داشتند.

اما بدانید جبر حاکمان بواسطه جهل مردمانی که آنها را به قدرت رسانده اند سرنوشت ما را به اینجا کشانده که هستیم:
به یاد دیالوگ معروف هزاردستان علی حاتمی افتادم
جماعت خواب، اجتماع خواب زده، جامعه چرتی

و امیدوارم برای این جامعه سوتکی باشیم تا خواب خفتگان خفته را آشفته سازیم.

نقد چهاردهم: با اژدها می‌توان آواز خواند

✍️ افروز هوشنگ

متن کامل این نقد را در پیوند «کانال تلگرامی محسن رنانی» بخوانید.

نقد سیزدهم: برای یک ذهن فراموشکار

✍️ محمد حاتمی‌خواه (دانشجوی اقتصاد)

حال که چند هفته ای از یک شبه انتخابات در کشورمان گذشت؛ تیمی به اصطلاح روشنفکران بسیج شده بودند، که مردم را به رای دادن دعوت کنند. با گذشت مرحله اول و عدم حضور شصت درصدی مردم پای صندوق! روشنفکران بهت زده شدند از این که چه اتحاد نانوشته‌ای و نوشته‌های فراوان از این قضیه در فضای مجازی پخش شد و شاید بتوان گفت: یکی از بزرگترین قضایا در کشورمان بود که مردم عادی تو دهنی به این اصطلاح روشنفکران زدند.

و در دور دوم حدود ده درصد از آن شصت درصد نیامده پای صندوق در دور اول، به هر دلیلی به پای صندوق رفتند و تصمیمی گرفتند که نظام سیاسی حاکم را بپذیرند و یکی از دو ذوب شده در ولایت را انتخاب کردند. کاری به فرد انتخاب شده و وعده هایش ندارم زیرا، با توجه به ساختار، تمام این‌کارها را پوچ می دانم؛ هر چند صحبت های بعد انتخابات و یادداشت منتشر شده در روزنامه تهران تایمز مشخص کرد، که پوچ بودند. اما نکاتی برای ذهن فراموشکار شخص شخصیتان دارم: نه از بهت تان از رای ندادن شصت درصد و «معجزه ملی» گفتن‌تان، نه از این‌که وقتی عین دوستان اصلاح طلب‌تان که جدیدا خود را تحول خواه می‌نامید و کلمات راهم متاسفانه مبتذل کردید؛ حتی یادتان رفت حدود پنجاه درصد پای صندوق در دوم هم نرفتند و فقط گل را همراه همسرتان تقدیم رای دهنده ای به شخص مقابل کردید؛ و نه اینکه وقتی اصفهان را روستا خطاب کردید یادتان رفت از حدود پنجاه و یک درصدی که پای صندوق نرفتند یاد کنید. نمیدانم شاید آذربایجان که به هم زبان خود بالای شصت درصد رای داده از ِگل سنت درآمده است!

حال با این حجم از فراموشی و انتصاب جنابعالی در اعضای شورای راهبردی دولت چهاردهم در کنار اصفهانی های دیگر
جناب ظریف و طیب نیا که از ِگل سنت درآمده اید، که جای تبریک و تهنیت بسیار دارد! امید است مذاکرات خود و همچنین شاخص ها و ویژگی های افراد مورد نظر را یادداشت نمایید؛ مبادا بعدا بهانه ذهن فراموشکار خود را بیاورید هر چند هانا آرنت با این نوشته:

«زمانی که از آنان پرسیده می‌شد که چرا از سیاست‌های ظالمانه حکومت اطاعت کرده‌اند، عموما پاسخ می‌دادند که ما فقط ماندیم و همکاری کردیم تا اوضاع از آن بدتر نشود؛ ما باور داشتیم که همراهی ما قرار است از ستم‌های بیشتر جلوگیری کند؛ همکاری ما قرار است حداقل تعدادی را نجات دهد. اما همچنان که قساوت ظالمانه حکومت ادامه پیدا کرد و نه تنها تغییری در شرایط ایجاد نشد بلکه ظلم حتی ساختارمندتر هم شد، آنان گفتند که ما در واقع قدرتی برای تغییر شرایط نداشتیم. بعدها مشخص شد که در نگرش آنها مقاومت بی‌فایده بوده است و اعمال فردی آنها قادر به ایجاد تغییری در شرایط نبوده است. سیستم پاسخگویی و مسئولیت اخلاقی افراد در این نقطه دیگر به کلی از هم پاشیده شده است. در نهایت کسانی که با سیاست‌های رژیم همراهی می‌کنند تا از نتایج بدتر جلوگیری کنند، خود را در همان جنایاتی که امیدوار بودند از آن جلوگیری کنند، دخیل می‌بینند».

بسیار دقیق تر از من جواب شما را داده است. امید است این قصه کوتاه را برای توسعه مورد توجه قرار دهید و با حب و بغض با آن رفتار نکنید!!

نقد دوازدهم: نقدی بی‌هراس از شهروندی ناشناس

✍️ A.R.J

آقای محسن رنانی!
برای اولین بار بر آن شدم که در جواب یکی از یادداشت‌های‌تان چند خطی بنویسم.

به نظرم بد نیست گاهی تلنگری بخورید تا بدانید مکاشفات و نظریه پردازی‌ها اگر به تسمه نقد ساییده نشوند، صیقل نخواهند خورد همچنان خام خواهند ماند.

امیدوارم نوشته من باعث دقت لازم در مکتوبات آینده‌تان شود. از این رو -در حد بضاعت اندکم- نوشته شما را جواب خواهم داد:
نوشته بودید: «به‌گمان من از آن روز که مردم اصفهان هلهله‌کنان در قفای ملاباشی دویدند تا فرمان اخراج ملاصدرا از اصفهان را از پادشاه صفوی بگیرند تا ده سال پیش که برخی جوانان جزم‌اندیش به مقبره آرتور پوپ هجوم بردند و هَروله‌کنان دورِ آن سینه زدند و به آن رنگ پاشیدند تا مانع اجرای‌ فرمان سه رئیس‌جمهور برای دفن جنازه ریچارد فرای در آن مقبره شوند، اصفهان هنوز یک‌‌گام به پیش نرفته است، همان نصف‌جهان عصر صفوی است‌، خواه شهر باشد خواه روستا».

اظهار نظر در مورد آنچه برای ملاصدرا در قفای ملاباشی افتاد در تخصص و صلاحیت من و شما نیست؛ پس به اهل تاریخ واگذار است امیدوارم از عهد برآیند.

اما در مورد قائله خاکسپاری ریچارد فرای که معاصر است؛ به عنوان یک شهروند دغدغه‌مند که اخبار و احوالات روزگار را پیگیر است باید خدمتتان عرض کنم که نوع نگاه شما به موضوع، اگر مغرضانه نباشد (که باورش سخت است) حداقل از نگاه (ظاهرا) تیزبین شما بعید است. واقعا همینقدر ساده انگارانه تصور میکنید که عده ای جوان و غیر جوان کوته نظر خشک مغز اصفهانی از محله تخچی آمده اند جلوی تدفین ریچار فرای را بگیرند و با چند عربده مستانه سینه زنی و کمی رنگ حرفشان به کرسی نشست؟ همینقدرساده؟؟؟؟

به عنوان کسی که از زمان دانشجویی (در حدود سال ۱۳۶۲) تا کنون در دانشگاه حضور دارید و احتمالا در سال‌های اوج جنبش دوم خرداد استاد دانشگاه شده اید، بین گروه‌های فشار حکومتی که از دیوار سفارتخانه کشورهای معتبر جهان بالا میروند یا بر صورت دختران شهرتان اسید می پاشند و قائله تدفین ریچار فرای هیچ ارتباطی نمیبینید؟ هیچ ارتباطی بین این گروهها با تخریب آثار باستانی کشور نمیبینید؟

کلا این گروهها را نمی‌بینید که کشور را در دست دارند مدیران میانی و ارشد کشور از بینشان انتصاب می‌شوند؟ همه می‌دانند در راستای اقتصاد مقاومتی و پدافند غیر عامل و این‌جور چیزها تاسیس صنایع مادر در کرانه های های خلیج فارس یا خزر حتی المقدور انجام نمی‌شود؛ زیرا در صورت بروز جنگ در تیررس دشمنان است اما اصفهان در عمق استراتژیک است. به همین دلیل کارخانه های تولید آهن و فولاد در این منطقه توسعه داده شده اند و دلیل اصلی خشک شدن زاینده رود همین است. می‌دانید که مردم اصفهان در چنین تصمیم گیری کلانی شرکت نداشته اند و موافقت یا مخالفتشان در این تصمیم کلان حکومتی، امکان تاثیرگذاری‌ای در حد یک صدم درصد هم نبوده است.

شما اینها را نمیدانید؟ اگر استاد تمام رشته اقتصاد و یک اقتصاددان توسعه گرا هستید و اینها را نمی‌دانید که حرفی نمی‌ماند، اگر می‌دانید و تقصیر را متوجه مردم می‌کنید، وای بر شما که روی جاسوسان محمود افغان و نوچه های ملاباشی را سفید کرده اید.

آقای رنانی!
آنچه در مورد آب زاینده رود گفتم را کشاورزان روستاییان و شهرنشینان و صغیر و کبیر اصفهانی‌ها فهمیدند و کوچک و بزرگشان در بستر خشکانده شده زاینده رود دست به اعتراض زدند و گلوله خوردند و داغ و درفش به تنشان فرو کردند. شما شهروند مدرن و استاد تمام دانشگاه اصفهان آن زمان در کجای میدان بودید؟ اصفهان ننشست تا زنده رودش را غارت کنند؛ نفسش را گرفتند.

چنان می‌گویید اصفهان نشست تا زنده رودش را غارت کنند که گویی شوش و یزد و شوشتر و همدان هم اکنون مرکز توریست آسیاست یا گیلان بهترین سواحل پولساز و توریست پذیر کشور را دارد یا کرمان به تصرف توریست‌های خارجی درآمده است و اصفهان عقب مانده است، آن‌هم به دلیل تفکرات واپسگرای مردمانش.

حضرت استاد!
اهواز، مشهد، کرمان، شیراز، تهران، تبریز، ارومیه، دزفول، سنندج، ایلام و تمام خاک کشور با یک دست‌وفرمان و توسط یک نفر دارد نابود می‌شود. مردم اصفهان و تمام این شهرها آن یک نفر را می‌شناسند. واقعا شما ایشان را نمی‌شناسید؟
شما که استاد دانشگاه در رشته اقتصاد هستید و صاحب‌نظرید و با دانشجویان جوان و شجاع در ارتباطید آن یک نفر را نمی‌شناسید؟ اگر نمی‌توانید با دیدن و شنیدن و تحلیل کنید و بشناسید که کلا حرف و حدیثی نمی‌ماند.

اما اگر میشناسید و به روی مبارک نمی‌آورید چون نمی‌خواهید موقعیت‌تان در دانشگاه اصفهان و نزد هسته قدرت کشور در خطر افتد لااقل دست از سر مردم شهرتان بردارید. نمک شهر اصفهان را می‌خورید و نمکدانش می‌شکنید تا باقیمانده را بر زخم روستاییان و شهرنشینانی که می‌فهمند و در بستر زاینده رود گلوله باران می‌شوند بپاشید؟ گلی به گوشه جمال غیرتتان اما اشتباه می‌کنید. چرا که این نمک به چشم خودتان هم خواهد رفت.

جناب متفکر!
انتظار دارید مردم اصفهان به کسی که در هنگام نقدش مقصر اصلی را نمی‌شناسد به جای آن به مردم عادی حمله می‌کند و در هنگامه غارت کشور، وسعت نظرش از شهری که در آن است فراتر نمیرود «مدال شهامت نقد» بدهند؟ کاش در متروپولیتنی مثل واشنگتن دی‌سی زندگی می‌کردید و حمله کنندگان به کنگره امریکا را به جای طرفداران ترامپ، مردم واشنگتن دی‌سی می‌خواندید تا ببینید تمام مردم امریکا به جای مدال چه چیزی به شما میدادند!!!؟؟؟ مردم ایران بسیار موقر و صبورند؛ کاش در واشنگتن دی سی بودید.

حاج محسن!
آنها که نام جمالزاده‌ها را از خیابان‌های اصفهان پایین می‌کشیدند مردم عادی اصفهان نبودند. اگر بودند ظرف دو ساعت دستگیر و روانه گونی می‌شدند. ما می‌دانیم، شما بهتر از ما می‌دانید که بودند و از کجا ماموریت داشتند. مردم اصفهان همان کسانی هستند که در پی هزاران سال در دل کویر شهری زیبا را ساختند و از جوی آب تا پل و بازار از همه چیز پول درآوردند و با کم و بیش طبیعتشان شهری و فرهنگی ساختند که کرور کرور توریست خارجی را مات و مبهوت به خود جذب می‌کند. مردم همه جای ایران و بسیاری مردمان جهان به دیده احترام به تکه زمینی در دل کویر که اصفهان نام دارد و به نگینی زمردین می‌ماند می‌نگرند. پس لطفا شما نگران اصفهان نباش!

افسوس که بزرگان سال‌های دور دوران اصفهان رفتند و شما و امثال شما شدید دانشمندان این شهر تا به این روز افتد. شما که در بستر زاینده رود خشک در کنار مردم شهرتان رویت نشدید. شما که وقتی اسید پاشان در شهرتان ظهور کردند دم بر نیاوردید. اما محض اطلاعتان باید بگویم اصفهان با همه جفایی که حکومت به آن کرده همچنان در زمره پنج شهر بزرگ و تاثیرگذار کشور ماست و پایتخت فرهنگی و هنری‌مان. آنچه در اصفهان می‌گذرد متفاوت از آنچه در کشور می‌گذرد نیست.
مگر امروز خراسانی که گهواره تمدن و فخر فرهنگی و تمدنی دنیاست وضعیتی بهتر از اصفهان دارد؟ مگر اهواز و لب کارونش از اصفهان زیباتر است؟ مگر تهران پایتخت، با همه ظرفیت‌هایش تفاوتی محسوسی با اصفهان دارد؟

فرزند اصفهان!
یک انتخابات نیم بند برگزار شد و گذشت؛ تمام شد. مردم ایران و به تبع آن اصفهان هم تو را و حرفهایت را برای حضور در انتخابات جدی نگرفتند. حرفهای بزرگترهایت را نیز جدی نگرفتند. تو که جای خود داری. نباید مردمان اصفهان فرهیخته را دست کم میگرفتی. نباید توقع می‌کردی که مردم اصفهان به فرصت‌طلبان تشنه حضور در حکومت، فرصت دوباره بدهند. اشتباه کردی! نتیجه اش را هم دیدی. مردم با کسی شوخی ندارند. حالا بشنین به کارهای بدت فکر کن.