محسن رنانی
باید توجه کرد بحث تولید ملی ذیل بحث توسعه ملی قرار می گیرد. تا زمانی که موانع اولیه توسعه رفع نشود، رشد تولید ملی نیازمند تحریک مداوم و تزریق پی درپی منبع مالی و پولی است. موانعی که در برابر توســعه ملی قرار دارد در اقتصاد مانند نارسایی کلیه یا نارسایی قلبی در بدن یک کودک عمل می کند. در چنین حالتی رشد بدن کودک نیازمند تحریک مداوم و تزریق مستمر انواع داروهای تقویتی و مکمل های غذایی است. در مورد تولید و اشتغال ملی نیز چنین اســت. بدون رفع موانع پایه ای توسعه، برای این که اقتصاد رشــد کند باید دائما منابع مالی و تشــویقی به اقتصاد تزریق شــود و ایــن تزریق مداوم خودش عوارضی برای اقتصاد کلان دارد. مانند ترزیق مداوم دارو به بدن بیمار که بعد از چندی موجب مسمومیت دارویی و انواع عوارض می شــود. توسعه یافتن یک عمل اختیاری نیســت و به همین علت قابل داوری اخلاقی و اسناد حســن و قبح به آن نیست. توسعه یافتن مانند بالغ شــدن یا شک کردن است که وقتی شرایطش مهیا شد به صورتی خارج از کنترل ما رخ می‌دهد.
مقدمات توســعه دو دسته هستند. نخست مقدماتی که در کنترل ما هســتند و دوم مقدماتی که خارج از کنترل ما قرار دارند. ما تنها می توانیم مقدمات قابل کنترل توســعه را مدیریت کنیم، به همین دلیل تضمینی نیست که حتما توسعه بیابیم. توسعه دو وجه دارد. وجه فناوری و مادی که به آن «صورت توسعه» می گوییم و دیگری وجه انســانی و ذهنی توسعه که به آن «هویت توســعه» می گوییم. صورت توسعه، رفاه می‌آورد اما هویت توسعه، آرامش و امنیت می آورد. وقتی در جامعه ای هم صورت و هم هویت توســعه رخ داد، آن جامعه به سوی سعادت در حرکت است. در جامعه ای که فقط صورت توسعه رخ داده باشد، توسعه، بی هویت و پر از تعارض و مشکلات می شود. هدف، رسیدن به توسعه هویت است اما شرط لازم برای توسعه هویت، توسعه صورت است. رابطه بین توســعه صورت و هویت مانند رابطه میان پوست و مغز میوه است. گرچه هدف، مغز میوه است اما مغز هیچ میوه ای بدون پوست آن شکل نمی‌گیرد و رشد نمی کند. در حالی که عکس آن امکان پذیر است. یعنی ممکن است پوســت میوه ای شکل بگیرد اما داخل این پوست، مغزی شکل نگیرد. گسترش تولید ملی شرط لازم برای توسعه است و آن مانند شکل گیری پوسته ای برای میوه توسعه است.
از نظر علم اقتصاد سه دســته شرایط برای گســترش تولید ملی وجود دارد. دســته اول شــرایط تصریح شــده است که در همه کتاب های درسی اقتصاد از آنها نام برده می‌شود. دسته دوم شرایط تصریح نشده است که فقط در میان بحث های عمیق متفکران برجســته اقتصادی قابل مشاهده اســت. اما یک دسته سوم شرایطی هستند که نه به صورت تصریح شــده نه به صورت ضمنی در کتاب های اقتصادی دیده نمی‌شــوند و این نه به علت بی اهمیت بودن آنهاست بلکه به علت بدیهی بودن آنهاست. این شرایط از بس بدیهی هستند هیچ متفکر اقتصادی ضرورتی ندیده است که حتی به آنها اشاره کند. نام این دسته شرایط را «شرایط پنهان» می گذاریم. در واقع شرایط پنهان شرایط مهمی هستند اما به علت بدیهی بودن از آنها غفلت شــده اســت.
یکی از مهم ترین شرایط پنهان برای گسترش مستمر و خودانگیخته تولید و اشتغال ملی این است که اقتصاد نباید وارد مرحله کهولت شده باشد. وقتی اقتصادی وارد مرحله کهولت می شود دیگر شرایط اولیه برای گسترش مســتمر تولید و اشتغال فراهم نیست. این وضعیت مانند بدن یک فرد پیر می ماند که وقتی وارد مرحله کهولت می شود دیگر تغذیه و استفاده از انواع مــواد و داروهای تقویتی موجب رشــد این بدن یا چاق شدن آن نمی شود. اکنون یکی از مشکلات مهم اقتصاد ایران که بدون رفع آن تولید و اشتغال کشور نمی تواند به طور مستمر و خودانگیخته گسترش یابد و تنها با تزریق منابع عظیم مالی و پولی اندکی تحرک می یابد این اســت که نشانه‌های کهولت در اقتصاد ایران ظاهر شده که البته این یک کهولت طبیعی نیست و کهولت زودرس است. اگر این کهولت زودرس به موقع درمان نشــود، می تواند اقتصاد ایــران را وارد مرحله کهولت طبیعی کند که در این صورت درمان آن از راه های عادی ناممکن خواهد بود. بدون توجه جدی به شــاخص های کهولت نظام اقتصادی ایران و تلاش برای اصــلاح آنها، امکان جهش طبیعی و رشد مستمر در تولید و اشتغال کشور وجود نخواهد داشت. رفتارهای متعارض و سیاست های بی ثبات اقتصادی در ایران، یکی از عوامل اصلی سوق دادن اقتصاد ایران به ســوی کهولت است و برای خروج اقتصــاد ایــران از مرحله کهولت، اصــلاح رفتاری اقتصادی دولت شرط لازم است.
